Rusya-Ukrayna savaşı sonrası yaşanan güç krizi Avrupa’nın güç stratejisindeki eksiklikleri ortaya koyarken, özgür piyasa şartlarının en uygun fiyatı sağladığı elektrik piyasası sisteminin de bozulmasına neden oldu.
Savaş, tüketiciler ve şirketler başta olmak üzere bütün piyasa iştirakçilerini olumsuz etkileyen rekor düzeylerde yüksek gaz ve elektrik faturalarının oluşmasına yol açtı. Avrupa ülkelerinde doğal gaz ve elektrik üzere güç eserlerinin fiyatları tarihi dorukları gördü.
Avrupa’da en fazla derinliğe sahip Hollanda merkezli doğal gaz ticaret noktası TTF’de süreç gören vadeli kontratların fiyatı geçen hafta megavatsaat başına 340 avro düzeylerine kadar çıktı. Kelam konusu doğal gaz kontratları 2 yıl evvel 14 avro, 1 yıl evvel 28 avro ve 6 ay evvel 90 avro düzeylerinde süreç görüyordu. Böylelikle doğal gaz fiyatları Avrupa piyasalarında 6 ayda yaklaşık 4 katına, 1 yılda 12 katına ve 2 yılda 24 katına çıkmış oldu.
Fiyat artışında, Rusya’dan Avrupa’ya iletilen doğal gaz ölçüsünün düşmesi ve gaz akış düzeyinin eski haline geri dönmeyeceği tasaları tesirli oldu.
Ayrıca, Avrupa’ya sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) teslimatlarının artmış olmasına karşın bunun Rusya’dan boru çizgileriyle sağlanan doğal gaz arzındaki düşüşün yerini tutmakta kâfi olamadı.
AB doğal gaz depolarının doluluk düzeylerinin yüksek olmasına karşın bunun kış aylarına kâfi olmayacağı beklentisi de fiyatları tırmandırdı.
ELEKTRİK PİYASASI
AB’nin mevcut toptan elektrik piyasası tasarımı yaklaşık 30 yıl evvel yapılmıştı.
Bu piyasa içinde elektrik fiyatı her yarım saatte bir talebi karşılamak üzere devreye alınacak son üretim ünitesinin marjinal maliyetine nazaran belirleniyor.
Bu durumda bütün üreticiler için elektrik fiyatları, talebi karşılamak için gereken en değerli tesisin maliyetlerine nazaran ortaya çıkıyor.
Mevcut sistemde AB’deki toptan elektrik fiyatı, toplam elektrik talebini karşılamak için gereksinim duyulan son üretici tarafından ve ekseriyetle süratle devreye alınabilen değerli doğal gaz santrallerince tespit edilmiş oluyor.
Sonuç olarak, yüksek maliyetli doğal gaz santralleri elektrik fiyatının artmasına neden oluyor.
Özellikle son devirde gaz fiyatlarındaki süratli yükseliş elektrik piyasasının da istikrarını bozdu.
Rusya’dan doğal gaz tedarikindeki düşüş ve güce talebinin artmasıyla spot elektrik piyasasında da fiyatlar yükseldi.
Avrupa’da elektrik fiyatları geçen hafta rekor düzeylere ulaştı. Avrupa’nın gösterge elektrik piyasalarından Almanya’da ağustosta elektrik fiyatları birinci sefer megavatsaat başına 700 avroyu geçti. Bu sayı 6 ay evvel 128 avro, 1 yıl evvel 82 avro, 2 yıl evvel 35 avro düzeyindeydi.
Böylece toptan elektrik fiyatları 6 ayda 5 katına, 1 yılda 8 katına ve 2 yılda 20 katına çıktı.
Bu durum elektrik piyasalarının işleyişinin üye ülkelerce tartışılmasına neden oluyor.
Daha evvel piyasaya müdahaleye karşı çıkan Almanya bile tepe yapan elektrik fiyatlarından piyasa işleyişini sorumlu tutuyor. Almanya’ya Fransa, İspanya, Belçika ve Yunanistan üzere ülkeler de katılıyor.
AB’nin kıymetli ülkelerinin bu talebi Kurul gündemine de girmesinin akabinde AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen elektrik piyasası işleyişine yönelik adım atacaklarını açıkladı.
Mevcut elektrik piyasasının farklı şartlar ve maksatlar için geliştirildiğine işaret eden von der Leyen, Avrupa elektrik piyasasına yönelik acil durum müdahalesine hazırlandıklarını kaydetti.
Von der leyen, “Şu anda bir acil müdahale ve elektrik piyasasının yapısal ıslahatı üzerinde çalışıyoruz. Elektrik için nitekim işleyen ve bizi tekrar istikrara getirecek yeni bir piyasa modeline gereksinimimiz var” sözlerini kullandı.
FİYATLARIN AYRIŞTIRILMASI
Bu noktada, AB’nin elektrik piyasasına müdahalesinde elektrik üretimindeki kaynak fiyatlarının ayrıştırılması bekleniyor.
Bu durumda, rüzgar ve güneş üzere yenilenebilir güç kaynakları ile doğal gaz yahut kömür üzere fosil yakıtların fiyatlandırmasının piyasa içinde ayrıştırılması öngörülüyor.
Böylece, yenilenebilir kaynaklara yapılan ödemenin daha düşük olması ve piyasadaki elektrik fiyatlarının gerilemesi bekleniyor.
Ayrıca doğal gaz fiyatlarına tavan getirilmesi yahut fiyatların dondurulması da kelam konusu. Böylelikle gazın satılabileceği en yüksek fiyatın belirlenmesi ve bu fiyatın üzerinde satışların yasaklanması bekleniyor.
Ancak, bu müdahale karşısında gaz tedarikinde problemler yaşanabileceği de öne sürülüyor. Üreticilerin, hür piyasa fiyatlarının altında satış yapmaya ikna edilmesi güç görünüyor.
Değişiklikler kapsamında Brüksel’in çok yarar elde ettiği düşünülen güç kuruluşlarına ek vergi uygulaması da kelam konusu olabilecek.
Özellikle düşük maliyetle elektrik üretip bunu çok yüksek fiyata satanların karlarının bir kısmına vergi getirilmesi ve bu kaynakla düşük gelirlilerin desteklenmesi kelam konusu olacak.
Planlanan değişikliklerle AB ülkeleri yaşanan güç krizinde elektrik ve gaz faturalarını bir nebze düşürecek gerçek sistemi belirlemeye ve uygulamaya çalışıyor.