TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda bugün Ticaret Bakanlığı, Helal Akreditasyon Kurumu’nun bütçeleri görüşülüyor.
Komisyonda kelam alan CHP Muğla Milletvekili Süleyman Girgin, Türkiye’de uygulanmaya başlanan yeni iktisat modelini eleştirerek şunları söyledi:
“Ticaret Bakanlığı’nın durumunu konuşabilmek için evvel, iktidarın ‘Yeni Ekonomik Model’ olarak isimlendirdiği, lakin hiç de yeni olmayan, kısaca bedelsiz lira-ucuz emek gücüne dayalı ihracat stratejisinden oluşan modelin genel ahvali üzerinde durmak gerekiyor. Bu modelin hiçbir resmi iktisat dokümanında bu isimle yer almadığını da geçerken not etmek istiyorum. Yeni Ekonomik Model’e baktıktan sonra, ticaretin aktörü toplum kısımlarının genel ekonomik fotoğraflarını çıkartmak istiyorum. Zira bunu yapmadan ticaret stratejimizin ne olduğunu anlamak, bunun toplum bölümlerine ne getirdiğini ya da götürdüğünü tespit etmek mümkün değil.
Yeni ekonomik modeli eleştirdi
Yeni Ekonomik Model ile başlarsak; pandemi, global iktisattaki tedarik zincirlerinin zayıflığını ortaya koydu. Evet, ticaret kapanınca kapitalist merkezler, ucuz da olsa uzaklarda üretim yapmanın sakıncalarını yaşadı. Buna Ukrayna-Rusya Savaşı da eklenince tedarik zincirleri güzelce kırılganlaştı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, bu sene bütçe sunumunda bunu açıkça lisana getirdi; ‘Salgının gecikmeli tesirleri, Rusya-Ukrayna savaşı, ticari tansiyonlar ve başka bölgesel jeopolitik meseleler, global üretim merkezlerinin Doğu Asya’da ağırlaşmasının sakıncalarını gündeme getirmiştir. Tedarik zincirlerindeki aksaklıkları azaltmaya yönelik alternatif üretim merkezleri oluşturma uğraşları global seviyede devam etmektedir. Mevcut riskler bir yandan yakından takip edilirken bir yandan da bu risklerin Türkiye iktisadı için yeni fırsatlar getirebileceği hususu hükümetimizce dikkate alınmaktadır’. İşte Yeni İktisat Modeli’nin temelinde, pandeminin yarattığı bu yeni global şartlardan yararlanma hevesi yatıyor. Bu, başlı başına makus bir şey değil. Şartlar değişir ve iktidarlar bu değişen şartlardan yararlanır.
Fakat bundan yararlanırken neyi gözden çıkardığınız, hangi yolları tercih ettiğiniz değerlidir. Bu noktayı açalım. İktidar, şöyle bir hesaba girişti; ‘Madem ABD ve AB’ye yakın yeni üretim merkezleri önümüzdeki devirde revaçta olacak, ben de buna nazaran ekonomimi yine şekillendiririm. Şayet ben kuru yükseltir, münasebetiyle emeği ucuzlatırsam yeni üretim merkezi olmaya güçlü bir aday olurum. Bedelsiz lira ve fiyatları baskılayarak ucuz emek sömürüsü merkezi olan ülkelere benzeyebilirim. Şayet üretim merkezi olursam da ihracat artar, ithalat azalır, cari istikrar denetim altına alınır, böylelikle kur üzerindeki baskı azalır ve enflasyon da düşer’.
“İthalat ihracatın katbekat üzerinde”
Öyleyse Yeni İktisat Modeli’nin bir bilançosuna daima bir arada bakalım, bu türlü mi olmuş? Türkiye’nin dış ticaret tablosu giderek kötüleşiyor. Bilhassa bu yılın başından itibaren dış ticarette negatif rekorlar birbirini izliyor. Ham unsur ve yarı mamul malı, geçmiş yıllara nazaran daha değerliye alıp daha değerliye satıyoruz. Maliyet kaynaklı fiyatlar hasebiyle ihracatta artış var lakin, güç fiyatlarındaki yükselişle birlikte ithalatın artışı ihracatın katbekat üzerinde. Son aylarda güç ithalatındaki azalış, negatif etkiyi sınırlıyor.
Dolayısıyla Türkiye, vazgeçilmez olmayan katma kıymeti düşük ihracata mevzu mallarını daha ucuz fiyata ihraç ederken ithalatı her geçen ay daha yüksek fiyatlarla gerçekleştiriyor. Birtakım datalar paylaşmak istiyorum, netleştirmek ismine. Yıllıklandırılmış bazda dış ticaret açığındaki artış, 1997 krizinden bu yana birinci defa yüzde 138 düzeyinde gerçekleşti. İthalat birinci kere 300 milyar dolar hududunu aştı, üstelik yıl bitmeden. Dış ticaret açığında birinci 10 aylık artış yüzde 168,5’e ulaştı. Ocak-Ekim 2022 devrinde dış ticaret açığı, 91,1 milyar dolarla Cumhuriyet tarihinin en yüksek 10 aylık açık sayısına ulaştı. Dış ticaret açığı, ekimde geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 400’ün üzerinde artış kaydetti. Dış ticaret açığı, 11 yılın akabinde birinci sefer 100 milyar doları aştı. En son Temmuz 2011’den Şubat 2012’ye kadar olan devirde dış ticaret açığı, 100 milyar doların üzerinde seyretmişti.
İhracat fiyatlarının ithalat fiyatlarına oranını tabir eden dış ticaret haddi, 73 düzeyi ile endeks tarihinin en düşük düzeyini gördü. Bu sayı, birebir vakitte ihracatta ucuzluk rekoruna işaret ediyor. Özcesi, ihracat ucuzladı ucuzlamasına fakat tablo olumluya dönmedi. Bilakis, devasa bir dış açık sorunu yaşanıyor. Halbuki ‘Yeni İktisat Modeli’ ya da ‘Türkiye İktisat Modeli’, TL’nin bedelinin düşük tutularak dış ticarette ve cari istikrarda fazla verileceği, bu yolla döviz talebinin aşağı çekileceği ve enflasyonun da denetim altına alınacağı varsayımına dayanıyordu.
“Her alanda derin bir ekonomik buhran yaşanıyor”
Gerçekler, yeni model varsayımlarını alt etti. Zati 2016 sonrasında ekonomik büyümenin ritmini kaybetmesine neden olan, 2018’den itibaren fantezilerle ülkeyi üç döviz krizine sürükleyen, 2021 sonundan itibaren enflasyona karşı gayret edilmeyeceğinin ilanıyla ülkeyi son 80 yılın en dik artışlı enflasyonist sürecine sokan, 2016‘dan bu yana emek aleyhine tarihi bir bölüşüm şokunun yaşanmasına neden olan, işgücünün beşte birinin geniş tarifli işsizliğe demir atmasına neden olan ve dış açıkları tarihi tepelere taşıyan bir iktidarın yeni bir ekonomik model ortaya koyabileceğini düşünmek bile hayal olurdu. Gerçek şu: Hem iç ticarette hem dış ticarette hem üretici açısından hem esnaf açısından hem de tüketici açısından çabucak hemen her alanda derin bir ekonomik buhran yaşanıyor.
“Emeği ucuzlatma sratejisi”
Peki bu model neyin değerine hayata geçirildi? Yoksulluğu derinleştirmek değerine. Emeği ucuzlatma stratejisinin sonunda bölüşüm nasıl gerçekleşmiş, ona bakalım. 2021 yılında işgücü ödemeleri bir evvelki yıla nazaran yüzde 31,7 artarken brüt işletme artığı/karma gelir yüzde 50,7 artmış. 2022 ikinci çeyrekte ise işgücü ödemeleri yüzde 66,4, net işletme artığı/karma gelir ise yüzde 134,7 artmış. Evvel yalın bir gerçeğin altını çizelim: Bu datalar, siyasi iktidarın ‘çalışanları enflasyona ezdirmedik’ demagojisini gözler önüne seriyor. Ezdirdiniz, üstelik resmi enflasyona bile ezdirdiniz. 2021 yılı resmi enflasyonu yüzde 36,1’dir. 2021 yılın brüt işgücü ödemeleri, enflasyonun 4,4 puan altında kaldı. 2022 yılı ikinci çeyrek sonunda resmi enflasyon 78,6’dır. İkinci çeyrekte brüt işgücü ödemeleri, resmi enflasyonun 12,2 puan altındadır. Buna karşılık sermaye yararları, sırasıyla 14,6 ve 56,1 puan resmi enflasyonun üstündedir.
“İşçileri, işçileri bal üzere enflasyona ezdirdiniz”
Nüfusun en varlıklı yüzde 5’i dışındaki tüm kısımların fakirleştiği ortadayken Hazine ve Maliye Bakanı, ‘20 yıldır bu ülkede hiç fakat hiç kimse beni enflasyonun altında ezdirdiler diyemez’ diyebilmiştir. Ne acıdır ki birebir gün, bankaların 36 ay taksitle kaban ve mont kredisi vereceği açıklanmıştır. Demagojinin gereği yok. Aslında siz de Bingöl’de, konuşmanızda enflasyon ortalaması verirken son yılları hariç tuttunuz. Siz de farkındasınız. Emekçileri, işçileri bal üzere enflasyona ezdirdiniz. Bunu TÜİK’in resmi dataları bile saklayamıyor.
Türkiye, ucuz iş gücü ihraç etme savıyla dünyada güçlü bir yere gelemez. Önümüzdeki on yılda, robotlaşmanın ve otomasyon sistemlerinin hızlanmasıyla birlikte iş gücü avantajı da yok olacak. İçinde bulunduğumuz kurallarda Türkiye, toplumsal adaletsizliğin tepe yaptığı bir ülke haline gelmiştir. İnsanımız, bunun acısını her gün daha da sert bir biçimde yaşıyor. Türkiye’de bilhassa gençler, ekonomik sıkışmışlıktan kurtulmak için kriptopara borsalarına atak etti ve Türkiye bu alanda dünyada beşinci en büyük pazar haline geldi. Hayal kırıklarıyla dolu bir gençliğimiz var. Artık inovasyonu tüketen bir pazar pozisyonundan inovasyonu üreten bir merkeze dönüşme zorunluluğumuz var. Aksi halde gelişmişlik düzeyinde daha alt sıralara düşmemiz kaçınılmaz. Dünyadaki bu süratli dönüşüme yanıt veren itimat ve altyapının sağlanması, Türkiye’nin geleceği için hayati değer taşıyor. Global ölçekte yeni ve akıllı bir altyapıyı kurmak zorundayız. Genel Başkan’ımız Sayın Kemal Kılıçdaroğlu’nun tabir ettiği üzere, Türkiye’ye süratle nefes aldırmak ve bu derin krizden çıkmak için pak yatırıma muhtaçlık var.
Uyuşturucu ticaretine dikkat çekti
Bugün ülkemiz, maalesef kara para kaynakları için cazibe merkezi haline dönüşmüştür. Sokaklarımızda metamfetamin üzere uyuşturucu hususlar kol gezmekte, yabancı mafya ve çeteler birbirini infaz ederek hesaplaşmaktadır. Kara paranın beraberinde getirdiği uyuşturucu, gençlerimizin hayatını ele geçirmektedir. Bu nedenle kara parayı ülkeden kovup ivedilikle pak yatırımlara yönelmek kaidedir. Pak para gelirse kara para masraf. Bu para hem halka iner hem işsizliği bitirir hem uyuşturucuyu sokaklarımızdan söküp atar. Sürüklendiğimiz krizler girdabının tek tahlili budur. Kuracağımız tertipte ülkemiz, dünyadaki yenilikçi kaynakları süratle kendisine çeken, refah düzeyinin arttığı, gelirin tabana yayıldığı, toplumsal adaletin tüm taraflarıyla tesis edildiği bir ülke olacaktır.
“Hangi yerli endüstriyi korudunuz”
Bakanlığınızın vazifelerinden biri, yerli endüstrinin korunması ile ilgili gerekli önlemleri almaktır. Sormak isterim; bugüne kadar hangi yerli endüstriyi korudunuz? SEKA özelleştirildi. Ülkede kağıt üretimi büsbütün bitti. Kağıt fiyatları dolar bazında belirleniyor. Dolar artınca kitaptan gazeteye, ambalaj için kullanılan karton kutudan tuvalet kağıdına kadar hepsinin fiyatı artıyor. Kağıt sanayiini korumak için bugüne kadar ne yaptınız? 2023 yılı bütçenizde bu endüstriyi korumak için kaç liralık kaynak ayırdınız? Sümerbank özelleştirildi. Kumaş sanayiini korumak için ne yaptınız? 2020 yılı itibariyle pamuk ekim alanları son 30 yılın en düşük düzeyine geriledi.
“Pamuk ithal ettik”
Dünyada en kıymetli pamuk üreticisi ülkelerden biri iken bugün yerli pamuk gereksiniminin fakat yüzde 40’ı yurt içindeki üretimle karşılanabiliyor. Yüzde 60’ını ithal ediyoruz ve bu ithalatın hissesi da her yıl artıyor. 2021 yılında 250 milyon dolarlık pamuk ihracatına karşılık 2,5 milyar dolarlık pamuk ithal ettik. 2023 yılı bütçenizde kumaş sanayiini korumak için kaç liralık kaynak ayırdınız? Yerli sanayi bu türlü mi korunur? Bir taraftan cari açığı azaltmak için faizi indirip halkın ağır enflasyon altında ezilmesini göze alarak Türk lirası pahasını kaybetsin diye siyasetler izliyorsunuz, öteki taraftan A’dan Z’ye her bahiste ithalata bağımlı bir iktisat yaratıyorsunuz? Sonuç; ithalatımız ihracattan daha fazla artıyor. Dış ticaret açığı ve cari açık artıyor. Halk her geçen gün daha fazla yoksullaşıyor. Bu durumda kim kazanıyor? Yalnızca faiz lobisi.”